Пристапот до правдата е витален елемент во демократските процеси и еден од основните принципи на владеењето на правото. Тоа е од суштинско значење за слободата и достоинството и треба да им се гарантира на сите лица, без оглед на нивната финансиска состојба. Ја гарантира можноста на поединецот да ги заштити своите права во согласност со стандардите за човекови права. Пристапот до правна помош (обезбедување правен совет, помош и/или застапување без никаков трошок или предмет на финансиски придонес) е клучен за обезбедување пристап до правдата. Шемите за правна помош треба да ги покриваат трошоците поврзани со правен совет, помош и застапување. Пристапите засновани на правната помош во заедницата се најефективни и даваат високи резултати во обезбедувањето пристап до правдата за сите.
Правдата заснована на заедницата најчесто ја задоволуваат граѓанските организации, преку различни алтернативни форми кои имаат тенденција да комбинираат професионални правни услуги со активизам на заедницата. Оваа комбинација покажа исклучително позитивни резултати бидејќи вклучува и стручно знаење и теренски активности, кои создаваат сеопфатен пристап во решавањето на прашањето директно и ефикасно.
Неформалната правна помош е правна помош обезбедена од граѓански организации што не се дел од формалниот систем за бесплатна правна помош. Ова значи дека не е дел од официјалната владина програма за бесплатна правна помош. Финансиран е и одржуван од самите граѓански организации, т.е. од грантовите што ги добиваат од домашни или странски донатори, донации или преку иновативни методи за самофинансирање, како што е социјалното претприемништво. Оваа форма на правна помош не прима владини средства или ресурси. Таа е обезбедена од дипломирани студенти по право кои имаат искуство во промоција на човековите права и пристап до правдата. Помошта честопати е наменета за маргинализирани заедници, како што се помали етнички заедници, самохрани родители, рурални заедници, затворени лица, жртви на семејно насилство, луѓе кои користат дрога и сл. Се состои од правни совети, упатување, пополнување документација, па дури и лична помош во спроведување на правни и административни процедури.
Предноста на овој формулар за правна помош е тоа што тој е индивидуално и системски ориентиран со секој случај да се процесуира одделно со спроведување на специфичен пристап прилагоден на лицата, истовремено идентификувајќи ги системските пречки што се однесуваат на колективно остварување на правата. Резултатите не се насочени само кон индивидуална корист, туку кон колективно промовирање на правата и системски промени. Исто така, граѓанските организации имаат тенденција да останат близу до заедниците, постојано да истражуваат и да ја следат промената на потребите и проблемите, на тој начин прилагодувајќи ја нивната работа и фокус, а со тоа и правната помош на околностите и реалните потреби на граѓаните. Сепак, да се биде надвор од владината програма за бесплатна правна помош, ја прави оваа работа високо изложена на прашања за одржливост и затоа е несигурна и неконзистентна.
Неформалните услуги за правна помош се пофлексибилни и подостапни, тие се прилагодуваат на новите околности во реално време, со што обезбедуваат услуги брзо и ефикасно. Даватели на неформални правни услуги, не се заглавени во бирократската машинерија и затоа имаат тенденција да ги решаваат прашањата побрзо и поевтино. За илустрација, бројот на обезбедени услуги преку неформална правна и правна помош од само една ГО што работи во општините Прилеп, Кривогаштани и Долнени, за периодот јануари-декември 2020 година е на повеќе од 1000 лица. Во време на пандемија, граѓаните главно бараат неформална правна помош во областа на социјалната заштита, вработувањето, домувањето и земјоделството, додека предправните службеници се повикуваат на помош за употреба на економски мерки за справување со кризата, образованието, здравствената заштита, социјалната заштита и добивање лична документација.
Сепак, колку што е можно поефикасни и ефикасни, овие услуги базирани во заедницата сè уште стојат на „неформалната“ страна на правна помош. Тие се оставени на единствена поддршка од граѓанските организации, програмите што ги развиваат и поддршката што успеваат да ја добијат.
Автор: СТАНИЦА П.Е.Т.
