Законот за бесплатна правна помош во нашата земја првпат беше донесен во 2009 година. Бидејќи овој закон не ги исполни потребите на оние на кои им е потребна правна помош најмногу во смисла на исполнување на принципот на еднаквост на сите пред законот и пред институциите, тој беше заменет со новиот Закон за бесплатна правна помош од мај 2019 година година, што пропишува новини за кои се очекува да имаат позитивно влијание врз унапредувањето на правото на поединците за пристап до правда и правична судска заштита, што всушност се предвидува како нејзина главна цел.
Бесплатна правна помош е помош одобрена и финансирана од државата за ранливите категории граѓани кои поради недостиг на финансиски средства не можат самите да ги решат правните проблеми со кои се соочуваат. Законот за бесплатна правна помош обезбедува две форми, „примарна“ и „секундарна“ и утврдува различни критериуми што апликантите мора да ги исполнуваат. Примарна правна помош може да побара секое лице, а секундарна правна помош можат да користат само лица кои исполнуваат одредени услови.
Примарната правна помош се обезбедува на секое заинтересирано лице со живеалиште или престој на територијата на земјата. Овластени даватели на БПП се Министерството за правда, Овластено здружение или во Правна клиника. Примарната правна помош е со цел да му се објасни на заинтересираното лице природата на проблемот или да се упати дали проблемот е правно прашање, без разлика дали е во рамките на правните услуги што тие ги даваат, како и видовите правна помош што се најсоодветни за лицето. Давателите на услуги, покрај општите правни совети и информации, помагаат во пополнувањето на формуларите и посредуваат во апликациите за секундарна правна помош. Давателите сето ова го прават без никаков надомест и немаат право да постапуваат во име и во име на барателот во текот на постапката за примарна правна помош.
Во однос на втората форма, секундарната правна помош, законот јасно ја дефинира како помош доделена на лице чие барање е оправдано, на кое му е потребна стручна правна помош од адвокат за одредена правна работа и кое не е во можност да ги плати трошоците за постапка заради неговата финансиска состојба. Секундарната правна помош вклучува застапување во судска постапка, пред државен орган, Фонд за пензиско и инвалидско осигурување на Република Северна Македонија, Фонд за здравствено осигурување на Република Северна Македонија и лица кои вршат јавни овластувања. Ова вклучува застапување пред сите нивоа во граѓанска, управна постапка и управни спорови, застапување пред нотар во постапка за решавање спорови, составување поднесоци на должник пред надлежен извршител, кога извршувањето се врши со продажба на недвижен имот и ослободување од трошоци во согласност со предвидени во Законот за бесплатна правна помош или некој друг закон. Лицетосе ослободува од судски такси и трошоци поврзани со постапката пред суд, трошоците за вештачењето и административни такси.
ПРАВО НА СЕКУНДАРНА ПРАВНА ПОМОШ:
- лице државјанин на РСМ со постојано живеалиште во РСМ,
- странски државјанин со дозвола за привремен или постојан престој во РСМ или лице без државјанство кое законски престојува во РСМ,
- лице кое има право на правна помош обезбедена од РСМ согласно меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот на РСМ и
- баратели на правото на азил
Барателот има право да добие секундарна правна помош доколку поради својата финансиска состојба не може да ги оствари своите права, без да го загрози сопственото издржување и издржувањето на членовите на своето семејство со кои живее во заедничко домаќинство.Услови за одобрување на БПП се месечните приходи и имотот.
Во статистичкиот период, од 01.01.2020 до 31.10.2020 година, поднесени се вкупно 204 барања за секундарна правна помош, од кои само 109 се одобрени. Останатите 49 беа одбиени, 33 се во постапка, 2 се одбиени со одлука, а 11 се запрени.
Некои од причините за овие негативни трендови се однесуваат на недоволната промоција на „услугите за правна помош“ и недостатокот на информации од граѓаните, како и ажурноста на донесување одлуки.
Од друга страна, оптимистички се податоците за зголемувањето на бројот на даватели на бесплатна правна помош. Во 2020 година беа регистрирани три дополнителни правни клиники и едно овластено здружение за обезбедување на примарна правна помош, а регистарот на адвокати овластени за давање секундарна правна помош беше зголемен на 507.
Здружението за правна едукација и транспарентност СТАНИЦА П.Е.Т. има потпишано меморандум за соработка со Правната клиника при Правниот факултет во Битола која е регистриран давател на Бесплатна правна помош.Здружението континуирано работи во насока на асистенција на граѓаните во остварување и заштита на нивните права, со фокус кон ранливите, маргинализираните и социјално загрозени групи на граѓани.
